ربات‌هایی بدون بدن

همچنین چاپ شده در اعتماد بیست مهر ۱۳۹۰

ما که بچه بودیم، ربات یک کلمه خارجی نامانوس بود که می‌گفتند به جای آن واژه غریب، بهتر است از عبارت «آدم آهنی» استفاده کنیم. اما ترکیب آدم آهنی مستقل از خنده‌دار بودن، خیلی زود رابطه‌اش را با جهان واقعی از دست داد. نمونه‌هایی که در کارخانه‌ها شروع به کار کردند فقط یک بازو بودند که اصلا شبیه آدم رفتار نمی‌کردند و نمونه‌های آزمایشی که شبیه آدم ساخته می‌شدند، دیگر آهنی نبودند. نمونه‌های پیشرفته گروه اول در حال از دست دادن بیشتر و بیشتر آدمیت‌شان هستند و نمونه‌های پیشرفته‌تر گروه دوم در حال از دست دادن بدنشان.

سیری نرم‌افزار به اصطلاح هوشمند موبایل‌های جدید اپل است. یک منشی شخصی در تلفن همراه که اگر لهجه قابل قبول آمریکایی یا بریتانیایی داشته باشید، می‌تواند صحبت انگلیسی شما را اول به متن تبدیل کرده و بعد واقعا آن را درک کند. اگر از خانم سیری بپرسید «سیری کیست؟» بسیار موقر جواب می‌دهد که «دستیار شخصی متواضع شما». اگر به او بگویید «سر راه یادآوری کن که گل بخرم» این را به خاطر خواهد سپرد و وقتی به مغازه گل فروشی نزدیک شدید آن را یادآوری خواهد کرد یا اگر به او بگویید «به لیلا اسمس بزن و بگو بلیت همواپیما را خریده‌ام» اینکار را خواهد کرد. سیری حتی می‌تواند به شما جواب بدهد که «پنجاه ریال قطری چند دلار است؟» و این یعنی کاملا حرف‌های شما را می‌فهمد.

اما این معجزه چطور اتفاق افتاده؟ با انباشت اطلاعات و اجازه دسترسی سریع و آسان به آن. شاید برایتان جالب باشد که گروهی از هکرهای جبهه مقابل (یعنی آندرویدی‌ها) تصمیم گرفتند برنامه‌ای مشابه سیری برای سیستم‌های غیراپلی بنویسند و تنها پس از گذشت هشت ساعت، به نمونه مشابه رسیدند: برنامه‌ای که می‌توانید با آن حرف بزنید و جواب‌هایی هوشمندانه به سوال‌های شما می‌دهد. بحث این است که آنقدر اطلاعات در اینترنت انباشت شده و آنقدر مکالمه در آن صورت گرفته که در مورد فکت‌ها (مثلا اینکه تاخیر فلان خط هواپیمایی معمولا چقدر است یا نزدیکترین گل فروشی کجاست) یک بانک اطلاعاتی وجود دارد و در مورد همه سوال‌ها قبلا مکالمه شده و جوابی در جایی پیدا می‌شود. اگر از ایریس (که فقط در هشت ساعت نوشته شده) بپرسید «چرا جوجه از خیابان رد شد؟» خواهد گفت «برخی می‌گویند چون می‌خواست به آنطرف خیابان برود». این جواب از جایی در اینترنت برداشته شده. اگر سوال معقول‌تری مطرح کنید و مثلا بپرسید «خواص چای سبز چیست؟» جواب از منبعی معقول تر مثل ویکیپدیا برخواهد گشت.

اما فرق این برنامه‌ها با نمونه‌های قدیمی‌تر در شخصیت آن‌ها است. سیری فقط یک موتور جستجو نیست بلکه برای خودش انسانی مستقل است که او را از یک برنامه‌، به یک منشی واقعی تبدیل می‌کند. هنوز انتقادات در مورد جنسیت سیری جریان دارد. برخی می‌گویند زن بودن سیری و تواضع بیش از حدش، تکرار نقش‌های جنسیتی همیشگی است و محکم‌تر کردن نقش فرودستی زنان در ذهن آدم‌ها. برخی هم انتظار دارند اپل به زودی گزینه انتخاب جنسیت منشی را در اختیار کاربر بگذارد و این احتمال هم وجود دارد که در قدم اول جنسیت بر اساس کشورها توزیع شود باشد اما به هرحال چیزی که در آن هیچ شکی نیست این است که حضور سیری فتح بابی بوده برای واقعیت پیدا کردن مفهوم ربات در نقش یک انسان واقعی؛ آنهم یک ربات کاملا متعالی. یک ربات بدون بدن.