فرض کنین شما یک محقق هستین و پرسشنامه‌ای برای پر کردن دارین یا بالاتر از اون، می‌خوان از چند نفر بخصوص، مجموعه‌ای از سوال‌ها رو بپرسین. تمام کتاب‌ها و مراجع روش تحقیق به شما می‌گن باید بالای پرسشنامه تا حد امکان توضیح بدین که این تحقیق مال کجاست، چه فایده‌ای داره و در چه موردی است.
این رو می‌نویسم چون امروز بازم یک ایمیل گرفتم به این شکل:
با سلام من در آلمان کار می‌کنم و یک تحقیق در زمینه «نرم افزارهای آزاد» در ایران دارم که شنیدم شما توش خوب هستین. تحقیق من درمورد نحوه استفاده فعالان ایرانی از «نرم‌افزارهای آزاد»ه. امکان داره یک مصاحبه اسکایپی بکنیم؟
چنین درخواستی غیرحرفه‌ای و معمولا جواب خوبی نمی‌گیره چون:
- نگفته برای چه کسی داره این تحقیق رو می کنه، شاید برای سازمانی باشه که ایده‌اش حمله نظامی به ایرانه و من هیچ علاقه‌ای ندارم هیچ کمکی بهش بکنم و از اونطرف ممکنه برای چیزی باشه که من شخصا حاضرم اطلاعات رو برای کمک تایپ هم بکنم.
- نگفته این تحقیق علمی است، پولی است، نتیجه‌اش به دکترا گرفتن اون منجر می‌شه یا یک تحقیق کلاسی برای مدرسه است. مطمئنا انرژی و وقتی که من می‌ذارم متفاوته. مطمئنا اگر کسی بگه این برای تحقیق کلاس اجتماعی‌شون است من تو ذوقش نمی‌زنم و جواب می دم.
- نگفته این وقت گذاشتن چه فایده‌ای برای من خواهد داشت. آیا باعث می‌شه نظر من در جای مهمی دیده بشه، آیا مثل بعضی تحقیقات خارجی‌ها آخرش بهم یک کارت هدیه یا پول یا هر چی می دن، آیا باعث می‌شه حرف‌هام رو بزنم دلم خالی بشه، آیا نتیجه‌اش رو به من هم می‌دن ببینم بقیه چی گفتن، آیا کمک به یک دوست یا همزبان است؟
- نگفته نتایج چی می‌شن. آیا به عنوان اسناد محرمانه یک وزارتخونه طبقه بندی می‌شن یا تو وبلاگ طرف چاپ می‌شن یا مقاله علمی می‌شن و آیا عموم بهش دسترسی خواهند داشت یا نه.
- نگفته از من اسم برده می‌شه یا نه. ممکنه من بخوام اسمم رو بگن که مشهور بشم و ممکنه نخوام اصلا کسی بدونه من این چیزها رو گفتم
- نگفته هدف این تحقیق چیه، فرضیه‌اش چیه و … من اگر در چیزی مشارکت داوطلبانه می‌کنم حداقل علاقمندم بدونم توی چی درگیر هستم.
اگر زمانی از کسی درخواست مصاحبه یا نظر می‌کنین خوبه این چیزها رو در نظر بگیرین. دقت کنین که ما در ایران اسلامی عزیز هستیم که از بزرگترین زندان‌های روزنامه‌نگاران جهان و فکر می کنم بزرگترین زندان روزنامه‌نگارهای آنلاین جهان و دومین اعدام کننده آدم ها در جهان و یکی از سیاهچاله‌های اینترنت دنیاست و جزو معدود کشورهایی که چاپ کتاب و آهنگ و روزنامه و تقریبا هر چیزی توش نیاز به مجوز وزارتخونه‌ها داره و غیره و غیره. معلومه که لازم نیست چند صفحه اتچ کنین و کل اینها رو بگین ولی این چیزها هر چقدر دقیق‌تر گفته بشن، احتمال وقت گذاشتن رو بالاتر می‌برن – یا درست‌تر بگم، به مصاحبه شونده امکان تصمیم دقیق‌تری می‌دن.
یادآوری کنم که این حرف‌ها اسمش «درس روش تحقیق» است و من آدمی در دانشگاهی معتبر در دنیا رو می‌شناسم که پایان‌نامه‌اش رد شد چون بالای پرسشنامه به اندازه کافی این چیزها رو نگفته بود. موقع مصاحبه، مصاحبه شونده داره برای شما وقت می‌ذاره و خوبه شما هم برای وقتش ارزش قایل باشین.