ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که اسناد کاغذی در حال محو شدن هستند و داکیومنت‌های دیجیتالی دارند جای آن‌ها را می‌گیرند. آزادی اسناد تضمین می‌کند که اسناد دیجیتال شما توسط برنامه‌های فعلی و آینده شما قابل استفاده باشد و همیشه بتوانید روی هر سیستم عامل یا با هر نسخه برنامه‌ای، از اسناد خود استفاده کنید.
در حال حاضر تنها فرمت آزاد اسناد در جهان، ODF است. Open Document Format یک استاندارد ایزو است که اجازه می‌دهد فایل‌های متنی صفحه بندی‌شده، صفحه گسترده و Presentationهای خود را با آن ذخیره کنید و روی هر نرم‌افزار استاندارد دوباره بازش کنید. این در تضاد است با فرمتی مثل MSWord یا Excel که فرمت بسته و محدودی دارند که در انحصار یک شرکت تجاری است.
فقط به این فکر کنید که کشوری مثل ایران با وجود ادعای مبارزه و مخالفت با آمریکا، تمام اسناد محرمانه و غیرمحرمانه و تمام برنامه‌ریزی‌های کشور و حتی نظامی خود را با نرم‌افزارهای یک شرکت تجاری آمریکایی انجام می‌دهد. این به این معنا است که یک فرمانده نظامی ایران هیچ وقت مطمئن نیست که در صورت تحریم کامل نرم‌افزاری ایران، بتواند کماکان فایل برنامه نظامی خود را باز کند و بخواند (: یا ممکن است از یک جایی به بعد، نسخه‌های دزدی ویندوز دیگر قابل نصب نباشند یا آفیس جدید فایل‌های قدیمی را نخواند و در این صورت مثلا وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران مجبور خواهد بود روی سیستم‌عامل قدیمی خود بماند فقط و فقط به این دلیل که نمی‌تواند فایل‌های برنامه‌ریزی استانی را روی سیستم‌عامل ویندوز ۲۰۱۰ باز کند (:
مساله «سازگاری» را به این مساله اضافه کنید. هر کسی که در یک وزارت خانه یا شرکت بزرگ کار کند که از فرمت اسناد تجاری و بسته یک شرکت دیگر استفاده می‌کند برای همیشه وابسته آن شرکت خواهد بود.
این حرف‌‌ها دور از ذهن است؟ اصلا (: تمام دنیا این بحث را قبول کرده و الان دیگر دعوا سر آزادی اسناد نیست بلکه بر سر چگونگی این آزادی است. تغییرات اخیر ویندوز و استفاده از فرمت‌های جدید مبتنی بر XML برای اسناد ادامه این روند است.
در حال حاضر دو فرمت ارائه شده‌اند که ادعای آزادی دارند. اولی ODF است که توسط ایزو تصویب شده و دومی OOXML است که مایکروسافت آن را طراحی کرده و سعی دارد به عنوان یک فرمت آزاد، به تصویبش برساند. روز آزادی اسناد مبلغ اولی است که به معنی واقعی کلمه آزاد است. متاسفانه مایکروسافت مثل همیشه در ارائه فرمت «خودش»، «خودش» را بیشتر از بقیه مدنظر داشته و محدودیت‌هایی در آن ایجاد کرده است که باعث شده اکثریت کشورهای جهان به عدم استفاده از OOXML رای بدهند.
یک فرمت سند آزاد
باید توسط همگان قابل ارزیابی و استفاده باشد بدون اینکه فرد یا سازمان یا شرکتی، به فرد یا سازمان یا شرکت دیگر ارجحیت داشته باشد.
نباید هیچ وابستگی‌ای به فرمت‌های بسته و تجاری داشته باشد و تمام اجزای آن آزاد باشد.
نباید دارای هیچگونه محدودیت قانونی برای استفاده شدن توسط فرد یا گروهی از افراد را داشته باشد.
باید فرصت برابر برای هر فرد یا سازمانی که بخواهد در توسعه آن مشارکت کند را تضمین کند.
باید بتواند توسط توسعه دهندگان مختلف روی نرم‌افزارهای مختلف پیاده سازی شود.
این تعاریف به شکل خود به خود ما را به سمت فرمت ODF راهنمایی می‌کنند. با انتخاب ODF به عنوان یک فرمت استاندارد (که در حال حاضر لینوکس و مک و OpenOffice روی ویندوز از آن پشتیبانی می‌کنند) شما خواهید توانست:
از هر برنامه یا سیستم‌عاملی که ترجیح می‌دهید استفاده کنید بدون اینکه نگران توانایی باز کردن اسنادتان باشید.
بدون محدودیت با دیگران سند رد و بدل کنید.
با هر نرم‌افزاری که دوست دارید، با دولت ارتباط برقرار کنید.
اولی و دومی کاملا واضح هستند اما سومی یعنی چه؟ حداقل در دیدگاه کشورهای مدرن، آزادی اسناد یکی از مسایل بسیار مهم در دموکراسی تلقی می‌شود. نگاهی به کشور خودمان بیاندازید که در آن‌ها اکثر اسناد الکترونیکی بخش‌های دولتی به شکل DOC تولید و نگهداری می‌شوند. مثلا در دانشگاهی که من درس می‌خوانم برای فارغ‌التحصیل شدن یا ارائه مقاله یا نوشتن پایان نامه و … به من تمپلیت‌های Word می‌دهند و از من فایل DOC می‌خواهند. این به سادگی به این معنا است که اگر من از شرکت مایکروسافت خرید نکنم، حتی در سازمان دولتی کشورم حق مشارکت ندارم. البته خوشبختانه این روزها OpenOffice لینوکسی من علاوه بر کار با فرمت استاندارد و جهانی ODF، فایل‌های آفیس ورد را هم باز و بسته می‌کند ولی به هرحال من برای ارتباط با دانشگاهم و در سطح بالاتر با دولتم، باید با فایل‌های یک شرکت تجاری آمریکایی کار کنم. این همان دو مشکل قبلی را ایجاد می‌کند:
۱- اگر من نخواهم با شرکت آمریکایی و با یک فرمت بسته یا با یک سیستم‌عامل اعصاب خوردکن کار کنم، حق مشارکت به عنوان یک شهروند را ندارم.
۲- اگر شرکت آمریکایی نخواهد دولت من / خود من از نرم‌افزارش استفاده کنیم، کشور فلج می‌شود.
به همین دلیل است که آزادی اسناد علاوه بر یک امر فلسفی، یک امر سیاسی است و خوشحالم که ایران در ارزیابی‌های اولیه OOXML را رد کرده و ناراحتم که هنوز به ODF کوچ نکرده.
اما شما چکار می‌توانید بکنید؟ به نظر من نیازی به عمل سریع و مستقیم نیست. کسانی که از لینوکس / آفیس‌باز استفاده می‌کنند که قدمشان را برداشته‌اند. کسانی هم که به دلایل بسیار متنوع هنوز ویندوز / MSOffice دارند فقط کافی است که از جریان مطلع باشند، بدانند که ODF چرا مهم است و سال بعد روز آزادی اسناد را جشن بگیرند (:
مرتبط:
امضا کردن درخواستی که توسط نوکیا و اپل ارائه شده تا فرمت آزاد صدا و تصویر به HTML5 اضافه شود