از چند وقت پیش برام سوال بود که لایسنس دقیقا چیه و چه‌جوری می‌شه یه لایسنس برای یه برنامه گرفت اما خیلی جدی دنبالش نبودم. امروز به طرز کاملا عجیبی برام مهم شد و بعد از کمی گوگل کردن فهمیدم که هیچی نمی‌فهمم! پس به یاد شما افتادم و با خودم گفتم اگه جادی یه مطلب در این باره بنویسه حتما می‌خونمش :)
وقتی نرم‌افزاری رو نصب می کنین معمولا قبلش یک «توافقنامه» رو امضا می کنین که مرتبط با شرایط استفاده از نرم افزار است. این لایسنس یا اجازه‌نامه به شما چیزهایی مثل این رو می‌گه که
- کجا، چجوری، چه زمانی، در چه شراطی، چند بار و … اجازه دارین این نرم افزار رو نصب کنین
- آیا اجازه دارین این برنامه رو برای خودتون یا یکی دیگه کپی کنین
- آیا اجازه دارین برنامه رو تغییر بدین یا حداقل سورس اون رو ببینین
- اطلاعاتی که این برنامه ذخیره می کنه از نظر قانونی چه وضعیتی دارن و آیا متعلق به شما هستن یا کس دیگه
- …
در واقع اون YES که معمولا در انتهای متن «توافقنامه مجوز برنامه» یا به شکل خلاصه یولا (EULA) می‌زنیم دقیقا مشخص می‌کنه که استفاده از این نرم‌افزار چه حقوقی رو به ما می‌ده و چه حقوقی رو از ما سلب می‌کنه؛ مثلا خیلی ها می گن «اگر این برنامه به شما صدمه زد، نویسنده برنامه مسوولیتی نداره» یا «من قبول می کنم که هیچ تلاشی برای نفوذ و مهندسی معکوس این برنامه نکنم». این لایسنس فقط و فقط با نوشتن اون توافقنامه در اول و امضا گرفتن از کاربر معتبر می شه یا حتی اگر نیازی به تایید کاربر نباشه، می شه فقط بالای برنامه نوشت که لایسنس این برنامه فلان است و این حقوق محفوظ و فلان حقوق واگذار شده یا حتی لینک داد به یک منبع دقیق‌تر به لایسنس.
حالا در دنیای نرم افزار آزاد ما انواعی از توافقنامه رو داریم که حقوق خیلی بیشتری به استفاده کننده می‌ده. چهار حق اصلی که اگر داده بشن، یک برنامه آزاد خونده می شه (مثلا لایسنس جی پی ال) اینها هستن:
- کاربران باید اجازه داشته باشند که نرم‌افزار مورد نظر را برای هر قصد و منظوری اجرا کنند.
- کاربران باید اجازه داشته باشند نرم‌افزار را مطابق با نیازهای خود تغییر دهند. برای رسیدن به این هدف، کدهای منبع نرم‌افزار باید در اختیار کاربر قرار گیرد.
- کاربران باید اجازه داشته باشند نرم‌افزار را مجدداً منتشر کرده و در اختیار دیگران قرار دهند. این کار می‌تواند به صورت رایگان و یا در ازای دریافت مبلغی پول صورت گیرد.
- اگر کاربری نرم‌افزار را تغییر داد، باید اجازه داشته باشد آن را مجدداً منتشر کرده و در اختیار دیگران قرار دهد. (در مورد نرم‌افزارهای کپی‌لفت، لازم است تا کدهای منبع نرم‌افزار تغییریافته نیز در اختیار کاربران دیگر قرار گیرد)
می‌بینین که در چنین لایسنسی، اگر کسی برنامه رو تغییر بده باید لینک های نفر اصلی رو حفظ کنه و همچنین تغییرات خودش رو هم به شکل آزاد برای دیگران منتشر کنه. البته گاهی این آزادی ها حتی بیشتر هم می‌شن و مثلا در چیزی مثل لایسنس MIT حتی این اجازه به تغییر دهنده سورس داده می‌شه که بعد از تغییر سورس رو ببنده. راستی! ذکر این نکته هم مهمه که همونطور که با تعمق توی آزادی‌ها متوجه می‌شیم، مساله هیچ ربطی به پول نداره و من کاملا اجازه دارم یک سیستم لینوکس رو به شما بفروشم، برای توسعه‌اش پول بگیرم یا هر درآمد دیگه‌آی که آزادی‌های بالا رو به خطر نندازه برای خودم فراهم کنم.
در نهایت دو نکته رو باید اضافه کنم. اولی اینکه هر وقت بحث از حقوق و قضاوت می شه، مساله بسیار پیچیده است. گفته می‌شه استالمن چهار حق بالا رو ابداع کرده و بعد پیش یک حقوق دادن برده و حقوق دان چند صفحه کاغذ بهش تحویل داده که سعی می کرده همین چهار خط رو به زبان مانع و جامع توضیح بده. نکته دوم هم اینه که لایسنس‌ها بسیار زیاد هستن. اگر می خوایم در مورد یک لایسنس خاص و فرقش با یک لایسنس دیگه بدونیم باید سرچ کنیم یا به یک وکیل متخصص در این حوزه مراجعه کنیم. مثلا این وبلاگ با لایسنس کریتیو کامنز منتشر می شه که دراینجا راهنمای خوبی برای انتخاب یکی از انواع دقیق‌تر اون و همچنین توضیحات دقیق‌تری در موردش وجود داره.
مرتبط
– سوال و جواب در مورد کپی رایت
– توافقنامه جدید گوگل چیه و چه تاثیراتی در زندگی ما داره
– سوره تخصص کپی رایت داره. وبلاگ سوره در مورد کپی رایت با عنوان اثر اصیل اینجاست و توییتر سوره اینجا. امیدوارم بیشتر بنویسه.